“BELLEĞİN AZMİ” ÜZERİNE

Salvador Dali; teknik becerisi, eserlerindeki çarpıcı ve tuhaf imgelerle tanınmış olan Katalan sürrealist bir sanatçıdır. Eğitimi boyunca sırasıyla izlenimcilikten ve de Rönesans sanatçılarından etkilenen Dali, Kübizm ve Avangard akımların ardından Sürrealizme yaklaşmıştır. Nitekim, en iyi bilinen eseri olan Ağustos 1931 tarihinde bitirmiş olduğu 24x33 cm ebatlarındaki “Belleğin Azmi” (Eriyen Saatler/ orijinal adı: La Persistencia de La Memoria) de sürrealist tablolarından biridir. Günümüzde hâlâ New York’taki Modern Sanat Müzesi (MoMA)’nde sergilenmeye devam etmektedir.

Eleştirmenlere göre çalışmalarındaki ana temaları: rüyalar, bilinçaltı, cinsellik, din, bilim ve en yakın kişisel ilişkileri oluşturmaktadır. Çalışmaları günümüzde başlıca Figueres (İspanya)’teki Dali Tiyatro Müzesinde ve St. Petersburg (Florida)’daki Salvador Dali Müzesinde sergilenmeye devam etmektedir.

Belleğin Azmi’ne daha yakından baktığımızda:

Resmin arka planında Dali’nin başka eserlerinden de bizlere tanıdık olan Cap de Creus sahili görülmektedir.

Eserin vurucu imgelerine baktığımızda gözümüze erimekte olan 3 adet cep saati çarpar. Bu eriyen saat imgesini camembert peyniri yedikten sonra tabloya eklediği rivayet edilmektedir. Bu bilgiye göre; saatler, eriyen yumuşak peynir metaforunu yansıtmaktadırlar. Saatlerin her birine yakından bakacak olursak: bu saatlerden birinin üstüne sinek konmuş, biri kurumuş bir ağacın dalında sünmüş vaziyette, bir diğeri (ortadaki) ise amorfik bir insan profilinin üzerinde yer almaktadır. Bu yüze, yine Dali’nin eserlerinde sıklıkla yaptığı ortak imge kullanımlarının bir örneği olarak, “The Great Masturbator (1929)” tablosunda da rastlarız.

Bir yandan canavar gibi etli bir yaratığı andıran bu yüz başka bir açıdan da tanıdıktır: profilin dikkatli bakıldığında Dalí’nin kendi yüzünün bir kopyası olduğu sanılabilir. Öte yandan: uzun kirpikleri rahatsız edici bir şekilde böceğe benzemekte, şişman bir salyangoz gibi burnu yer almakta ve hatta ağzından belli belirsiz bir biçimde bir dil sızmakta olan cinsel bir görüntüyü de andırmaktadır. (Çoktan fark ettiğiniz gibi: baktığınız açıya göre yorumlarınız derinleşebilecektir.) Bu üç adet eriyen cep saatine ek olarak, tabloda bir tane de karıncalar tarafından taşınmakta olan kapalı bir saati görmekteyiz (sol alt köşede).

Bu metal saat, çürüyen bir et edasıyla karıncaları kendisine çekmektedir. Tabloda yer alan karıncalar ve sinek zaman içinde tükenmeyi, bir başka deyişle bu böcekler tarafından yok olmayı; kurumuş ağaç ve sıklıkla kullanılan sarımsı renk tonlarıysa artık zamanın bitişini yani ölümü simgelemektedir. Bizim gördüklerimizin dışında Dali’nin basına verdiği bir demece göre: bu resmin ortaya koymadan yaklaşık bir yıl önce, sanat yaratmak için kendi kendine psikotik halüsinasyonlar geliştirerek “paranoiac-critical method” tekniğini öne sürmüştür. “Bir deliyle benim aramdaki fark, benim deli olmamam.” diyen Salvador, bu tekniği kullanarak özellikle optik yanılsamaları ve çoklu görüntüleri içeren eserler üretmiştir.

Özetle “soft watches” olarak da anılan bu tablo; ön plandaki cep saatlerinin yavaşça eriyişini gözler önüne sererken, arka fonunda uçsuz bucaksız gerçekçi deniz görüntüsünü ve kendi evinin de bulunduğu kara parçası tarafındaki altın kayalıkların sert duruşunu bize hissettirerek adeta zamanın soyutluğuna dikkat çekmektedir. Bu yaklaşımıyla Dali’nin “zaman, insanların zannettiğinden daha da güçsüz ve dirençsiz bir şeydir, erimeye ve bitmeye oldukça meyillidir” mesajını vermek istediği, eser hakkında yapılan eleştiri ve yorumların ortak kanısıdır.

Sena Sarıtaş

Not: Bu yazı tarafımca Antigone Psikoloji e-dergisi için yazılmıştır.

Salvador Dalí. (Spanish, 1904–1989). The Persistence of Memory. 1931. Oil on canvas, 9 1/2 x 13" (24.1 x 33 cm). © Salvador Dalí, Gala-Salvador Dalí Foundation/Artists Rights Society (ARS), New York. Photograph taken in 2004.

Image taken from About.com